Een analyse van de gegevens die zijn verzameld door de Swarm-ruimtesondes van het Europees Ruimteagentschap wijst op een afwijking die een teken zou kunnen zijn dat de polen omkeren.
De jaren vijftig en zestig van de twintigste eeuw waren cruciaal voor het onderzoek naar het magnetisch veld van de aarde. Dit veld beschermt ons niet alleen tegen zonnestraling en kosmische straling, maar is ook van fundamenteel belang voor het navigeren van vogels tijdens hun trek en om te voorkomen dat de atmosfeer van de aarde “verdund” raakt en verdwijnt.
In die jaren ontdekten wetenschappers dat er in de Zuid-Atlantische Oceaan, tussen Afrika en Zuid-Amerika, een afwijking in dat veld bestaat: een soort depressie of deuk die tegenwoordig vanuit de ruimte kan worden bestudeerd dankzij een drietal ruimtevaartuigen die in 2013 door het Europees Ruimteagentschap zijn gelanceerd.
Maar wat is deze afwijking precies? Waarom is het magnetisch veld niet zo regelmatig en ordelijk als men dacht?
Het magnetisch veld blijkt te bestaan uit een uitgebreid netwerk van lijnen die worden gegenereerd door de centrale dynamo van de planeet.
De dynamo is het resultaat van het feit dat het gesmolten ijzer in de kern turbulent beweegt: het stijgt, daalt of draait. Deze bewegingen geleiden elektriciteit en genereren bij hun verplaatsing elektrische stromen die op hun beurt een magnetisch veld produceren.
Met andere woorden, de beweging van het gesmolten ijzer in de kern zet de energie van de beweging om in magnetisme.
In die zin heeft het magnetisch veld gedurende miljoenen jaren in intensiteit gefluctueerd. Het is zelfs volledig omgedraaid, waardoor de polen zijn omgekeerd.
De reden dat het onregelmatig, onrustig en chaotisch is, is dat het gesmolten ijzer in de kern willekeurig beweegt.
Als het magnetisch veld chaotisch is, zou men kunnen veronderstellen dat de chaos de oorzaak is van de afwijking. Wetenschappers blijven echter verbaasd, niet alleen over het feit dat deze afwijking bestaat, maar ook omdat deze in de loop van de tijd is toegenomen.
Om vast te stellen dat de anomalie groeit (op dit moment is deze half zo groot als het Europese continent en paradoxaal genoeg is de magnetische intensiteit ervan afgenomen), hebben onderzoekers gedurende 11 jaar met uiterste precisie het gedrag van het magnetische veld bestudeerd.
Zo hebben ze kunnen vaststellen dat de anomalie, zoals ik al zei, tussen 2014 en 2025 niet alleen is gegroeid, maar ook een voorbode zou kunnen zijn van een omkering van de polen van de aarde.
Wat onbekend is, is wanneer deze omkering zou kunnen plaatsvinden (een omkering verloopt doorgaans geleidelijk) en welke gevolgen dit zou kunnen hebben.
Sommige hypothesen wijzen er bijvoorbeeld op dat als gevolg van deze poolomkering het magnetisch veld zou verzwakken, waardoor de bescherming tegen straling van de zon zou afnemen.
Hoewel dit misschien niet het leven zou vernietigen, is het wel waarschijnlijk dat de straling in de atmosfeer de werking van satellieten zou beïnvloeden. Ook astronauten en trekvogels (die het magnetisme van de aarde gebruiken om zich te oriënteren) zouden hierdoor kunnen worden beïnvloed. En misschien zou ook de elektriciteitsvoorziening in steden kunnen worden onderbroken na ernstige schade aan het elektriciteitsnet.
Wat wel een feit is, is dat het magnetisch veld van de aarde zich niet gedraagt zoals verwacht in dat gebied tussen Afrika en Zuid-Amerika.
Dit veld is niet alleen dipolair (het heeft twee polen), maar vormt ook een constante cyclus: de magnetische lijnen ontstaan op de zuidpool, doorkruisen de planeet en duiken weer onder op de noordpool.
En vreemd genoeg is in het gebied waar de anomalie zich voordoet, het hierboven beschreven patroon omgekeerd.
Om deze reden zullen wetenschappers nu moeten ontrafelen waarom deze vreemde eigenaardigheid zich voordoet, maar vooral moeten vaststellen waarom de anomalie zich verplaatst.
In een interview met de website Science Alert zei een van de onderzoekers die deelnam aan de metingen door de Swarm-satellieten, Chris Finlay van de Technische Universiteit van Denemarken, dat “we normaal gesproken zouden verwachten dat magnetische veldlijnen uit de kern in het zuidelijk halfrond komen. Maar onder de anomalie van de Zuid-Atlantische Oceaan zien we onverwachte gebieden waar het magnetisch veld, in plaats van uit de kern te komen, ernaar terugkeert”.
Hij vermeldde ook dat “de anomalie in de Zuid-Atlantische Oceaan niet één blok is, maar dat deze zich anders gedraagt in de richting van Afrika dan in de buurt van Zuid-Amerika”. Hij benadrukt dat “er iets bijzonders gaande is in deze regio, waardoor het veld sterker verzwakt”.
Het feit dat wetenschappers de complexiteit van de processen die op aarde plaatsvinden niet volledig begrijpen, doet ons nadenken over hoe moeilijk het is dat er leven kan ontstaan in het universum, omdat er aan veel variabelen moet worden voldaan, die zeer goed op elkaar moeten zijn afgestemd.
Misschien hebben we daarom nog geen leven gevonden, laat staan intelligent leven zoals het onze.
Aan de andere kant zullen onderzoekers dieper moeten graven naar hoe magnetische effecten het leven op aarde zouden kunnen beïnvloeden als de polen op een dag zouden omkeren, dus er is nog een lange weg te gaan.
