Nieuw onderzoek ontkracht de mythe van de onkwetsbaarheid van de Endurance en toont aan dat het een ongeschikt schip was voor een meedogenloze omgeving.
De Endurance, het legendarische schip van Ernest Shackleton, werd een symbool van doorzettingsvermogen en heldendom nadat het in 1915 in de ijskoude wateren van de Weddellzee was gezonken. Daar begon de mythe, want meer dan een eeuw lang was het einde van het schip gehuld in een waas van mysterie, toegeschreven aan de dodelijke klap van het ijs tegen het roer. Nu heeft de wetenschap onthuld dat de waarheid complexer en in zekere zin verontrustend was: het schip was nooit voorbereid om te overleven.
De mythe en de waarheid. Zoals gezegd ging het heroïsche verhaal van Ernest Shackleton en zijn bemanning in het Antarctische ijs meer dan een eeuw lang, 110 jaar om precies te zijn, gepaard met de overtuiging dat de Endurance het robuustste houten schip van zijn tijd was, dat het slachtoffer werd van een fatale klap van het ijs tegen het roer.
Recent onderzoek heeft dit verhaal echter ontkracht. Uit een grondige analyse van het in 2022 ontdekte wrak blijkt dat het schip vanaf het begin gedoemd was: het was niet één enkele klap die het deed zinken, maar de opeenstapeling van drukkrachten die de zwakke structuur verpletterden. En, heel belangrijk in het uiteindelijke verhaal, Shackleton wist dit waarschijnlijk toen hij naar de Weddell vertrok.
De expeditie zat vast. De Endurance vertrok in 1914 met het ambitieuze plan om te voet Antarctica te doorkruisen, maar begin 1915 raakte het schip vast in een zee van ijs. Tien maanden lang hield de bemanning stand aan boord, totdat de druk het schip begon te vervormen.
De dekken vervormden, de romp trilde luidruchtig en in de dagboeken van de zeelieden werd het gekraak van het hout onder enorme krachten beschreven. Op 27 oktober 1915 gaf Shackleton het bevel om het schip te verlaten, en enkele weken later zonk de romp na een reeks drukstoten die de masten afbraken en de structuur in tweeën splitsten.
Een fort op wankele poten. De Endurance was verre van het onkwetsbare schip uit de legende, maar was ontworpen als schip voor pooltoerisme en de jacht op beren en walrussen in het Noordpoolgebied. Het ontwerp miste de cruciale verstevigingen om te kunnen overleven wanneer het vast kwam te zitten in een bevroren zee: het had geen diagonale balken om de rompdelen uit elkaar te houden en geen frames om de machinekamer, het meest kwetsbare deel van het schip, te ondersteunen.
Daar, volgens getuigen zoals wetenschapper Reginald James en kapitein Frank Worsley, bogen de ijzeren platen door en bolden de vloeren op terwijl het ijs onophoudelijk druk uitoefende. Het roer en de kiel braken, maar dat was niet de oorzaak, maar het gevolg van die structurele zwakte.
Shackleton wist dit. Het is een van de sleutels die nu aan het licht is gekomen. Het meest onthullende is dat Shackleton niet onbekend was met deze gebreken. Hij had deelgenomen aan reddingsacties van andere schepen die door het ijs waren vernield en had de Duitser Wilhelm Filchner geadviseerd om zijn Deutschland te versterken met diagonale balken, waardoor het acht maanden lang vastzat en toch kon overleven.
In een brief aan zijn vrouw gaf hij zelfs toe dat de Endurance niet zo solide was als de Nimrod, het schip van zijn vorige expeditie. Toch kocht hij het zonder aanpassingen, gedreven door de urgentie om een kolossaal project te ondernemen temidden van zijn schulden, zijn persoonlijke mislukkingen en de concurrentie met andere ontdekkingsreizigers om Antarctische glorie te verwerven.
De herschreven geschiedenis. De nieuwe studie van Jukka Tuhkuri ontkracht de mythe van de onkwetsbaarheid van de Endurance en toont aan dat het een ongeschikt schip was in een meedogenloze omgeving. Deze constatering doet echter geen afbreuk aan de figuur van Shackleton, maar plaatst hem in een realistischer kader: een leider die bewust het risico nam dat het avontuur het schip zou kunnen kosten, maar die op miraculeuze wijze zijn hele bemanning redde.
In een tijd waarin poolonderzoek een sprong in het diepe was, betekende de schipbreuk van de Endurance niet alleen het einde van een schip, maar ook het bewijs dat zelfs het sterkste hout bezwijkt onder de druk van het ijs, terwijl de menselijke wilskracht weet te overleven waar de techniek faalt.
Gedeeld lot. Het is een feit dat het drama van de Endurance geen op zichzelf staand incident was. Tientallen jaren eerder, in 1876, zonken twaalf Amerikaanse walvisvaarders voor de kust van Alaska omdat ze niet voldoende versterkt waren om het samengedrukte ijs te weerstaan, waardoor honderden gezinnen hun broodwinning verloren. Iets soortgelijks gebeurde in 1903 met de Antarctic, een Zweeds schip dat vast kwam te zitten en verwoest werd in de Weddellzee.
En daarentegen laat het geval van de Deutschland zien hoe enkele eenvoudige aanpassingen het verschil konden maken tussen zinken en overleven. Als je wilt, laten al deze episodes een patroon zien: het poolijs vergeeft geen improvisaties of risicovolle bezuinigingen. Shackleton slaagde er met zijn leiderschapskwaliteiten in wat andere kapiteins niet lukte: al zijn mannen redden, maar dan wel ten koste van het opofferen van een schip dat nooit alleen de wreedheid van het witte continent had mogen trotseren.
